Dil gelişimleri ve ifade becerileri yetişkinler kadar gelişmiş olmayan çocuklar için iletişimin dili “oyun”dur. Oyun oynamak sadece eğlence olarak algılansa da çocuklar için çok daha fazlasıdır.

Çocuklar için kendilerini, ailelerini ve duygularını ifade edebilmenin en basit yolu oyundur.  Çocukların bilişsel ve sosyal becerilerini, duygu ve düşünceleri doğru yollarla oynanan oyunla ortaya çıkarılabilir.  Oyun çocuk için duyguların dışa vurumu olur. Bununla birlikte zor ve korkutucu olan duygularını ve deneyimlerini çocuk, seçtiği oyunlar ve oyuncaklar yoluyla yansıtır. Böylece, olumsuz duyguları ile baş etmeyi oyun içinde öğrenir.

Çocuğun gelişiminde oyunun birçok alanda önemi vardır.

Oyun çocuğun güven oluşturmasını, kendini mutlu, sevilen ve güvenli hissetmesini sağlar. Oyun çocuğa deneme yanılma yoluyla doğruyu bulmayı, başladığı işi bitirmeyi ve bir şeyler başarmak için çaba gerektiğini öğretir. Kurallara uyma becerisi kazandırmak, iş birliği yapmayı, yardımlaşmayı ve paylaşmayı öğretmek oyunun çocuğun sosyal gelişimine yaptığı katkılardır. Çocuklar erişkin rollerine oyun oynayarak hazırlanır. Ayrıca oyunlar kazanma ve kaybetmeyi yaşayarak öğrendiği süreçlerdir. Aynı zamanda oyun çocuğun fiziksel gelişimine katkıda bulunur. Oyun sırasında çocuk hareket halindedir. Hareketli oyunlar çocukların kaslarının gelişimini sağlar. Çocuk bedeninin, ellerinin, ayaklarının işlevini oyun oynayarak kazanır. Dengesini, el becerilerini oyunla geliştirir. Oyun çocuk için aynı zamanda eğiticidir. Sinir hücreleri her yeni öğrenme ve deneyimle yeni bağlantılar yapar. Bu bağlantılar kullanıldıkça gelişir. Oyun beyinde yeni bağlantılar oluşmasını sağlar. Oyun sırasındaki tekrarlamalar, denemeler onları kalıcı bilgiye dönüşür. Oyunun mucizevi gücüyle ve bilinçli bir yetişkinin rehberliğiyle oyu yoluyla sorun çözme becerilerini de geliştirebilir.  Çocuk oyun oynarken, günlük yaşantılarını benzer durumlar yaratarak ve bunların üstesinden gelerek denemeyi ve düzenlemeyi öğrenir.

Her beceri gibi oyun oynamak da çocuklar için doğuştan gelen, ama öğretildiğinde çok daha verimli olacak bir beceridir ve öğretilen oyun oynama becerisiyle birçok temel gelişim becerisi de çocuklarımıza kazandırılabilir.

Genel Oyun Çeşitleri

Taklit oyunları çocuğun çocukların çevresindeki büyükleri taklit ederek oynadıkları oyunlardır. Anne, baba, doktor, öğretmen, bakkal olurlar. Böylece çocuk erişkin dünyasına adım atar. Erişkin dünyasını, meslekleri tanır.

Hayali oyunlar ise çocukların kendilerini başka birinin yerine koyarak, duygu, düşünce ve isteklerini dışa vurdukları oyunlardır. Evcilik oyunları, koltuk minderlerinden çadırlar yapmak, bir sopadan at, masa örtüsünden pelerin yapmak gibi oyunlar hayali oyunlara örnek olarak verilebilir. Kil, kum, çamur, oyun hamurları da çocukların elinde yaratıcı oyunlara dönüşür. Tüm bu tür oyunlar çocukların hayal güçlerinin ve yaratıcılıklarının gelişmesini sağlar.

Hareket oyunları Bedenini kullanarak tırmanmak, koşmak, atlamak, kendini kahramanların yerine koymak fiziksel gelişimini sağlar.

Kurallı oyunlar Büyüdükçe kurallı oyunları öğrenir. Top oyunları, kart oyunları,kutu oyunları grupla yapılan oyunlar tercih edilmeye başlanır. Çocuk kurallı oyunlarda kazanma kaybetme becerileri, sabretme, paylaşma gibi becerileri öğrenir.

Oyuncak Seçimi

Oyuncak seçmek de, oyun kadar ciddi bir iştir. Alınan oyuncakları değerlendirmek de önemlidir. Aileler gittikçe artan oranda çocukların isteyerek aldırdıkları oyuncaklara ilgilerinin çabuk bitmesinden yakınmaktadır. Bunun en önemli nedeni çocuklara ihtiyaçlarından fazla oyuncak alınmasıdır. Hepimiz heveslenerek ya da çocuğumuz istediği bir şeyden mahrum kalmasın diye düşünerek birçok oyuncak alabiliyoruz. Oysa çocuklara çabuk sıkılmalarını engellemek için az oyuncak alınmalıdır. Çok oyuncak çocuğun seçim yapmasını zorlaştırır, kararsızlık yaratır. Oyuncak sadece bir ödül aracı olarak kullanılmamalıdır. Çocuğa oyuncaklarını paylaşmasını ve düzenli tutmasını öğretmek gerekir. Ama bunlar çocuğu oyun oynamaktan alıkoyacak, oyun zevkini kaçıracak şekilde yapılmamalıdır.

Çocuk için her şey oyun malzemesi olabilir. Çocuğa doğru oyun malzemesini almak ve güvenli oyun ortamı sağlamak ailenin görevidir. Çocuğa oyuncak alırken, onun gelişim düzeyini, ilgisini, yeteneklerini değerlendirmek gerekir. Çocuğun gelişim dönemine uygun olmayan oyuncak onun ilgisini çekmeyeceği gibi, ilgisinin dışında ki oyuncaklar da onu mutlu etmez. Bu nedenle oyuncak çocuğun yaşını, gelişimini ve ilgisini gözeterek alınmalıdır. Eğer gelişim düzeyinin altında bir oyuncak alınırsa çocuk için yeterli olmayacaktır. Onun gelişinin üzerinde, becerilerini aşan oyuncaklar ise çocuklarda hayal kırıklığı oluşturup, onları mutsuz yapabilir. Çocuğun seçtiği oyuncaklar gelişimi ve sorunları hakkında bilgi verebilir. Bu nedenle hangi oyuncakların ne zaman alınacağı, oyuncaklarla oynama şekli, oyuncaklar yerine başka nesneleri oyuncak gibi kullanmasının anlamı önemlidir. Neyse ki bu zamanda oyuncakların üzerinde uygun yaş aralıkları belirtilmesi işimizi daha kolaylaştırmaktadır.

Oyuncak alırken çocuğun isteğine kulak vermek, ama ona rehberlik yapmak, her şeyi alamayacağını söylemek ve seçim yaparken onun keyfini onunla paylaşmak gerekir. Çocuk sizin de katkınızla oyuncağın, sadece para ile alınan pahalı nesneler olmadığını öğrenmelidir.

NOT: Oyuncak alırken kız ve erkek ayrımı yapmak doğru değildir. Bazı oyuncaklar “aşırı cinsiyetçi” oyuncaklar olarak adlandırılır. Bunlar içinde silah ve makyaj malzemeleri sayılabilir. Bu tür oyuncaklardan çocukları uzak tutmak uygun olur. Çünkü aşırı cinsiyetçi oyuncaklar çocukların ilgilerini tek alana yöneltirler. Bebek, araba gibi oyuncaklar daha az cinsiyetçi, top, peluş, puzzle,  lego gibi oyuncaklar ise cinsiyetsiz kabul edilir. Ancak bu oyuncaklarla diğer cinsin oynayamayacağı anlaşılmamalıdır. Erkek çocuklar bebekle, kız çocuklar da arabalarla oynayabilir. Bir çocuğun sadece tek bir cins oyuncağı seçmesi, oyuncakla amacına ya da kendi gelişimine uygun oynamaması araştırılması gereken konudur. Evcilik oynayan ve evin babası ya da erkek çocuğu rolünü üstlenen bir erkek çocuk ise sadece oyun oynuyordur.

Çocuklar genelde yaşlarıyla bağlantılı gelişim özelliklerine göre bazı oyunları daha çok tercih edebilmektedir. Örneğin;

  • 0-1 yaş aralığındaki çocuklar için en iyi oyuncak ebeveynleridir. Onun için oyuncak değil, ebeveyni ile kuracağı ilişki önemlidir. Bebekler ebeveynlerinin yüzlerini, ellerini izlerler. Onunla konuşmak, gülümsemek, yüz hareketleri yapmak onu geliştirir. Tüm bunları ebeveyninin onunla konuşmasıyla öğrenir. Masallar anlatmak, fış fış kayıkçı, ce-ce gibi oyunlar oynamak, konuşmak, gülümsemek 0-1 yaş için yapılabilecek en uygun aktivitelerdir. Ayrıca ona uzatacağınız nesneleri yakalamaya çalışması, başını dik tutmasını geliştirecek yere yüz üstü uzanarak yapılacak aktiviteler bedensel gelişimi sağlar. Daha sonra itme, yıkma, ses çıkarma, küpleri üst üste koyma gibi oyunlar tekrarlanan ve çocuğa haz veren oyunlar haline gelir. Yürümeye başlayan ve dünyayı keşfetmek isteyen çocuk her şeyi ellemek ve denemek ister. Bu nedenle çekmeceleri açıp kapatmak, eşyaları kaldırıp bakmak, bulduğu deliklere bir şeyleri sokmak (DVD ounatıcısı, prizler vb) onun için oyundur.
  • 2-3 yaş aralığındaki çocuklarda taklit oyunları, kağıt-kalemle çizmek, su ve kumla oynamak, koşmak, dans etmek ailenin çocukla paylaşabileceği oyunlardır.
  • 3-6 yaş aralığı çocuğun sosyalleşme yaşıdır ve çocuk için oyun bu dönemde sosyal ilişkiyi geliştirme yoludur. Kendi kendine monolog halinde oynayabileceği oyunların yanı sıra bu yaştan itibaren çocuk daha kurallı oyunlara, grupla oynamaya, paylaşmaya başlar. Yap-bozlar, legolar bu yaşın kendi kendine oynayabileceği ama aileleri ile de paylaşabileceği oyunlardır. Yaratıcı oyunları severler. Başka eşyalarla ev yapmak, tüneller oluşturmak, farklı kıyafetler giyerek taklit etmek eğlenceli ve öğretici olur.  Aileler de bu oyunların bir parçası olabilir. Çocuğun oyununu anlayıp katılabilecekleri gibi, çocuğa “Ben ne olayım?” diye sorarak kendilerini oyuna almasını sağlayabilirler.
  • 6 yaşından sonra çocuklar daha hareketli, kurallı, takım oyunlarına yönelirler. eşyalarla oluşturulan oyun alanları, kahramanların taklitleri kadar aile ile oynayacağı kutu oyunları, kelime oyunları onlar için caziptir. Diğer çocuklarla oynanan oyunlar artmakla birlikte, aile ile oyunun paylaşılması çocuk hala önemini korur. Yapılacak aile geceleri ile hep birlikte kutu oyunları, kelime oyunları oynamak eğlendirici olduğu kadar, grup oyunlarına, kaybetme ve kazanmayı öğrenmeye hazırlar. Üstelik evde birlikte oynayacağınız ve kurallara uyulması gerektiğini öğreteceğiniz oyunlar, arkadaşları ile kurallı oyun oynamasını kolaylaştırır. Birlikte kitap okumak ve okunanlar hakkında konuşmak, benzer spor faliyetlerini veya hobileri onlarla paylaşmak çocukların öğrenme sürecini hızlandırırken, sizin paylaşımınızı arttırır. Birlikte araba yıkamak, bahçe ile ilgilenmek, pasta pişirmek, masa kurmak, küçük tamiratlar yapmak, 6-10 yaş çocukları için çok cazip olacaktır. Aynı zamanda onu hikaye anlatmaya teşvik etmek, birlikte oynadığınız kıyafetlerle olayları canlandırma oyunları, boyalar, resim çizme, müzik ve dans onun hayal gücünü ve yaratıcılığını destekler.
23